Mija właśnie rok od czasu, gdy Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej i poprosił o zajęcie stanowiska w sprawie krzywdzących praktyk ZUS-u. Nie byłoby tego wystąpienia, gdyby nie działania naszej fundacji. O co chodzi? O matki, które prowadzą własne firmy lub pracują na etacie i chcą skorzystać z urlopu macierzyńskiego. W teorii wystarczy umowa o pracę lub działalność gospodarcza, a zasiłek macierzyński zostanie im wypłacony, ponieważ odprowadzały składki. W praktyce jest już inaczej.
ZUS, zamiast wypłacać należne świadczenia, przeprowadza kontrole, a mamy muszą udowadniać, że pracowały, odprowadzały składki i przysługuje im zasiłek macierzyński. Kobiety, które prowadzą działalność gospodarczą, muszą wykłócać się z ZUS-em o wypłatę świadczeń. Matki, które pracują na etacie, muszą udowadniać, że ich zatrudnienie nie jest pozorne. ZUS natomiast traktuje je jak oszustki, które próbują wyłudzać od państwa pieniądze.
Fundacja Rodzic w mieście od ponad roku działa w tej sprawie. Zespół Praw Kobiet przy Inicjatywie Nasz Rzecznik spotyka się z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, a temat ZUS-owskich kontroli pojawił się też na spotkaniach Rady ds. kobiet na Rynku Pracy przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. W obydwu tych zespołach działa wiceprezeska naszej fundacji, Karolina Bury.
Mama i działalność gospodarcza? Super! A zasiłek macierzyński?
24 maja po raz kolejny spotkałyśmy się z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, żeby porozmawiać o złych praktykach ZUS wobec pracujących matek. O jakie praktyki nam chodzi?
Po pierwsze, instytucja państwowa nie powinna zawieszać (czyli w praktyce odbierać) zasiłków kobiecie, która za chwilę zostanie lub właśnie została mamą. Zgodnie z art. 71 ust. 2 Konstytucji „Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa”.
Tymczasem ZUS tę „szczególną pomoc władz publicznych” realizuje w oburzający sposób. Jeśli Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszczyna kontrolę, żeby sprawdzić, czy przyszła mama nie chce czasem bezpodstawnie wyłudzić zasiłku na urlopie macierzyńskim, informuje o tym pismem. Ile czasu daje na odpowiedź? 7 dni od daty dostarczenia pisma!
Kobieta tuż przed rozwiązaniem, w szpitalu lub z noworodkiem na rękach, dostaje tydzień na odniesienie się do zarzutów ZUS-u. 7 dni, żeby przekonać instytucję państwową, że legalnie pracowała, odprowadzała składki i w związku z tym ma prawo do wypłaty świadczeń.
Po naszym spotkaniu z RPO Valeri Vachev, zastępca Rzecznika, zobowiązał się, że zaproponuje spotkanie przedstawicielom ZUS-u, Państwowej Inspekcji Pracy oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej i ponownie wystąpi do Prezesa ZUS-u z prośbą o udostępnienie statystyk dotyczących liczby kontroli przeprowadzonych w ZUS w zakresie prawa do pobierania zasiłku macierzyńskiego. Zespół Praw Kobiet przy Inicjatywie Nasz Rzecznik spotkał się 29 maja, żeby omówić spotkanie z RPO i przedyskutować dalsze działania.
Działalność gospodarcza a zasiłek macierzyński? Mamy na etacie wcale nie mają łatwiej
Zespół Praw Kobiet spotkał się ponownie 24 czerwca. Kontynuując temat ZUS-u, przedstawiłyśmy także nowe informacje, które spływają do nas od mam obserwujących nasze profile w mediach społecznościowych. Z Waszych historii wynika, że ZUS wszczyna postępowania niezwykle często i bez wyraźnych przesłanek, wystarczy, że chcesz zostać matką. Spotyka to mamy, które mają działalność gospodarczą, a po zajściu w ciążę chcą uzyskać zasiłek macierzyński.
„Ja też przez to przeszłam. Podważanie zatrudnienia oraz podważanie wysokości otrzymywanego wynagrodzenia. Na szczęście udało się sprawę zakończyć na etapie przedsądowym. 5 miesięcy bez dochodów, termin 7 dni na odpowiedź na pismo, zbieranie ogromnej ilości dokumentów (dowodów) w zagrożonej ciąży, po wyjściu ze szpitala, gdzie nie wiedziałam, czy moja córka w ogóle przeżyje. Tragedia”.
Ale przydarza się też kobietom, które są zatrudnione na etat.
„Mi wstrzymali zasiłek, no bo musieli sprawdzić, czy moja umowa o pracę JEST PRAWDZIWA. Gdyby nie to, że mój mąż zarabia dużo, to nie miałabym za co żyć. A zamiast zajmować się noworodkiem, zajmowałam się kompletowaniem dokumentów i dzwonieniem do ZUS-u. Szczęście też miałam, że nie musiałam gonić pracodawcy, bo wiedzieli, o co chodzi i chcieli mi pomóc. To jest beznadziejne, co się dzieje”.
Dzięki naszym działaniom, biuro RPO ma wystąpić do ZUS-u z prośbą o dane dotyczące liczby wszczynanych kontroli. Chcemy też się dowiedzieć, jak często kontrolowane są kobiety na etacie i na działalności gospodarczej. W razie konieczności będziemy tę prośbę ponawiać.
Opinia Trybunału Europejskiego w sprawie zasiłku macierzyńskiego
Nie tylko w Polsce kobiety, zatrudnione na etacie lub prowadzące firmę, muszą dochodzić swoich praw czy szukać informacji na temat „działalność gospodarcza a zasiłek macierzyński”. I nie tylko według polskiej Konstytucji kobieta w ciąży powinna być objęta wyjątkową ochroną. W 2021 roku obywatelka Chorwacji pozwała swoje państwo w związku z podważaniem jej prawa do zasiłku macierzyńskiego.
Trybunał Europejski stwierdził, że ciężarna pracownica ma prawo do zatrudnienia i zasiłku z systemu ubezpieczeń społecznych. Podważanie umowy o pracę ze względu na ciążę jest sprzeczne z Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. „Administracyjna praktyka sprawdzania zatrudnienia ciężarnych to dyskryminacja” uznał Trybunał.
Etat i działalność gospodarcza a zasiłek macierzyński — co dalej?
Czekamy na spotkanie na szczycie, które zaproponował Valeri Vachev. Chcemy pokazać przedstawicielom ZUS-u, Państwowej Inspekcji Pracy i MRPiPS Wasze historie i doprowadzić do wprowadzenia takich rozwiązań prawnych, które nie będą pozwalały na zostawianie rodzin z dziećmi bez środków do życia. I traktowanie pracujących mam jak oszustek, które chcą wyłudzić od państwa pieniądze pod postacią zasiłku macierzyńskiego.
Mamy nadzieję na realne zmiany, tym bardziej że od marca 2024 działamy w Radzie ds. kobiet na Rynku Pracy przy Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Na spotkaniach Rady poruszałyśmy już temat kontroli ZUS-owskich i zawieszania wypłaty świadczeń dla mam. Chcemy, żeby MRPiPS prowadziło rozmowy z przedstawicielami ZUS-u, mając pełny obraz tego, jak traktowane są mamy.
O naszych wcześniejszych działaniach w sprawie ZUS-u pisałyśmy tutaj.